Çocuğum hiperaktif, ne yapmalıyım?

Yaşadığımız zamanların sık rastlanan sorunlarından biri olan dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB), anne babaların kaygı duymasına ve çocuklarına nasıl davranmaları gerektiği konusunda tereddüde düşmesine yol açıyor. Bu durum sadece aile için değil, çocuk için de bir stres ve sıkıntı kaynağıdır. Hiperaktif çocuk, genelde davranışlarının çevresine rahatsızlık ve endişe verdiğini bilir fakat durumu düzeltmek elinden gelmez. Bu sorunun aşılması için anne babanın anlayışlı olup çocuğa sevgiyle yaklaşması ve destek vermesi; çocuğun doktoru ve öğretmeniyle iş birliği yapması gerekiyor. Bu yazıda size "hiperaktif çocuğa nasıl davranılmalı?" sorusunun cevabını sunmaya çalışacağız. Anne babaların, DEHB’li çocuğun davranışlarının bir gün kendiliğinden düzeleceği yanılgısına düşmemeleri gerekiyor. DEHB tedavi edilmezse, çocuk ileriki yaşamında davranış bozuklukları sergileyebilir, akademik açıdan başarısız olabilir ve bunların olma ihtimali hiç az değildir.

DEHB Nedir? Biyolojik Temelleri ve Sık Görülen Yanılgılar

Hiperaktivite bozukluğu, biyolojik kökenli bir sorun olup, ailenin veya çocuğun terbiye edilememesiyle ilgili değildir. Bu, beynin dikkat, odaklanma ve dürtü kontrolünden sorumlu bölümlerindeki farklılıklardan kaynaklanan nörogelişimsel bir bozukluktur. Hiperaktif bir çocuk, hareketlerini ve dürtülerini kontrol etmekte zorlanır. Bu nedenle, çocuğun davranışlarına sinirlenebilirsiniz ve kimi zaman sinirlenmekte haklı da olabilirsiniz, ama asla ona fiziksel cezalar vermeyin, dövmeyin. Fiziksel cezalar, çocuğun öfkelenmesine, isyan etmesine ve davranış bozukluklarının daha da kötüleşmesine yol açar.

Hiperaktivite, dikkat eksikliği ve dürtüsellik olmak üzere üç ana başlık altında incelenir ve kesin tanı için bir çocuk psikiyatristine başvurmak gerekir. Hiperaktivite, başka psikiyatrik bozukluklarla benzerlik gösterebilir ve karıştırılabilir, bu nedenle doğru teşhis, doğru tedavi için ilk adımdır.

Aile İçi Yönetim ve Disiplin: Sabır ve Tutarlılığın Gücü

Çocuğunuzun bu durumundan dolayı kendinizi suçlamayın. Sizin tutarlı ve sabırlı olmanız çok önemli.

• Net ve Tutarlı Kurallar: Hiperaktif çocuklar, belirsizlikten hoşlanmazlar ve net sınırlara ihtiyaç duyarlar. Onlara uygulayacağınız disiplin yöntemleri her zaman tutarlı olmalıdır. Bir kurala uymadığında, getireceğiniz kısıtlamayı zaman kaybetmeden uygulamak gerekir. "Çocuğunuza belli bir şeyi yaparsa televizyon izleyemeyeceğini mi söylediniz? O şeyi yaptığında, televizyon izletmeyin." Bu tutarlılık, çocuğun kuralları öğrenmesini ve güven duygusunun gelişmesini sağlar.

• Pozitif Pekiştirme ve Geri Bildirim: Hiperaktif çocuklar çevrelerinden destek ve sevgi görürlerse kendilerini daha iyi hissederler, tıpkı diğer çocuklar gibi. Çocuğunuz olumlu bir şey yaptığında ona güzel sözler söyleyin, onu takdir edin, kucaklayın, bazen küçük hediyeler verin. Pozitif pekiştirme, iyi davranışlarının pekişmesini sağlar ve özgüvenini artırır.

• Orantılı Sonuçlar: Çocuğunuza yaptığı şeyle orantısız cezalar vermeyin, aşırı bir disiplin uygulamayın. Gereğinden hafif uygulamalar disiplin sağlayamamanıza; orantısız cezalarsa çocuğun öfkelenmesine, asileşmesine, kuralları ve otoritenizi yok saymasına yol açar.

• Yalan Söyleme ve Yetersizlik Hissi:Hiperaktif çocuk, başarısızlığını ve bundan ötürü duyduğu utanç ve sıkıntıyı örtbas etmek için sıklıkla yalan söyleyebilir. Böyle bir durum varsa, çocuğa dürüst olmasını telkin etmeli ve çözümlemeye uğraştığı sorunu tespit edip bunu aşması için destek olmalısınız.

Günlük Yaşamda Uygulanabilecek Pratik Çözümler

• Görsel Rutin ve Organizasyon: Çocuğunuz için günlük bir program yapmalı ve günlük etkinliklerinin her zaman belirli ve aynı olmasını sağlamalısınız. Rutinler, hiperaktif çocuklar için bir tür kılavuz görevi görür; bu sayede neyin ne zaman yapılacağını bilirler ve bu durum onlara güven verir. Görsel bir çizelge (resim veya ikonlarla) kullanmak, çocuğun gününü takip etmesini kolaylaştırır.

• Dikkat Dağıtıcıları Azaltma: Çocuğunuzun ders çalışacağı veya yemek yiyeceği ortamda dikkat dağıtıcı unsurları (telefon, televizyon, oyuncaklar) en aza indirin. Bu, odaklanma becerisini artırmasına yardımcı olur.

• Dikkat Dağıtma ve Yeniden Yönlendirme:Hiperaktif çocuk sizi veya çevredeki diğer kişileri rahatsız edecek kadar heyecanlı ve hareketli olduğu zamanlar olacaktır. Böyle zamanlarda onun dikkatini dağıtacak başka bir aktivite bulmaya çalışın. Örneğin, "Koşma!" demek yerine, "Gel, şu oyunu oynayalım" diyerek enerjisini olumlu bir yöne kanalize edebilirsiniz.

• Saldırgan Davranışlarla Başa Çıkmak: Çevresine yönelik tekmeleme, ısırma gibi davranışlar sergileyebilir. Bu durumda fiziksel bir ceza vermekten kaçının. Onu sakinleşene kadar sessiz bir alanda yalnız bırakın. Çocuğun davranışlarını kendisiyle tartışmak ve bu davranışların sonuçlarını anlamasını sağlamak için onun sakin olduğu zamanları bekleyin.

Dış Dünya ile İş Birliği: Okul ve Profesyonel Destek

• Okul ile İletişim: Çocuğunuzun sınıf öğretmeni veya rehberlik servisiyle düzenli olarak iletişimde olmalısınız. Onlara çocuğunuzun durumu hakkında bilgi verin ve okulda nasıl bir destek alabileceğini konuşun.

• Profesyonel Destek:DEHB, tedavi edilebilir bir sorundur. Çocuğunuz için bir çocuk psikiyatristi, psikolog ve özel eğitim uzmanı desteği almak, onun gelişimini doğru bir şekilde yönlendirmenizi sağlar. Tedavi, ilaç, terapi (Bilişsel Davranışçı Terapi gibi) ve aile danışmanlığı gibi yöntemleri içerebilir.

Sonuç olarak, hiperaktif bir çocuğun yetiştirilmesi, özel bir sabır ve anlayış gerektiren bir süreçtir. Ancak unutulmamalıdır ki, bu durum bir kader değil, yönetilebilir bir sorundur. Doğru yaklaşım, sevgi ve profesyonel destekle, hiperaktif çocuk da tıpkı diğer çocuklar gibi başarılı, mutlu ve potansiyelini tam olarak ortaya çıkaran bir birey olabilir.