Çocuklarda Demir Eksikliği Anemisi

Anemi, kanın işlevsel olarak akciğerlerden dokulara oksijen taşıma kapasitesinin azalması ve bunun sonucunda dokularda oksijen azlığı anlamına gelmektedir. Dokulardaki oksijen azlığı, tüm vücudun etkilenmesi demektir ki bu, özellikle hızlı gelişme çağındaki bebek ve çocuklar için büyük bir sorun teşkil etmektedir. Demir eksikliği anemisi ise, çeşitli nedenlerle vücuttaki demir miktarının normal değerlerin altına düşmesidir. Demir eksikliğinde, demir depoları kan yapımı için yetersiz olduğundan anemi ortaya çıkar. Bebeklik ve çocukluk döneminde en sık görülen kan hastalığıdır. 0-24 aylık bebek ve çocuklarda görülme sıklığı oldukça yüksektir ve bu yaş grubu, demir eksikliğinin en yaygın olduğu dönem olarak kabul edilmektedir.

Bebeğin doğumundan itibaren ilk aylarda demir seviyesi yüksekken, sonraki aylarda düşmeye başlar. Demir, insan organizmasında yaygın olarak kullanılır ve eksikliğinde tüm sistemler etkilenerek klinik bulgular ortaya çıkar. Bu durum, sadece fiziksel gelişimi değil, aynı zamanda bilişsel ve psikomotor gelişimi de olumsuz yönde etkileyebilir.

Aneminin Belirtileri ve Tanı Yöntemleri

Demir eksikliği anemisi, erken dönemde belirgin belirtiler göstermeyebilir. Ancak, ebeveynlerin dikkatli gözlemi, erken teşhis için hayati önem taşır.

• Fiziksel Belirtiler:

• Solgun cilt ve mukozalar: Aneminin en belirgin işaretlerinden biridir. Bebeğin veya çocuğun cilt rengi solgunlaşır, özellikle dudak içleri ve tırnak yatakları normalden daha beyaz görünür.

• İştahsızlık ve kilo alımında yavaşlama: Demir eksikliği, iştahsızlığa ve beslenme yetersizliğine yol açabilir.

• Sık enfeksiyonlar: Demir, bağışıklık sisteminin doğru çalışması için gereklidir. Eksikliği, çocuğun hastalıklara karşı daha savunmasız kalmasına neden olur.

• Halsizlik ve yorgunluk: Çocuk, normalde enerjik olması gereken yaşlarda bile sürekli yorgun ve halsiz görünebilir.

• Davranışsal ve Gelişimsel Belirtiler:

• Huysuzluk ve sinirlilik: Çocuk, demir eksikliğinden dolayı daha huzursuz ve kolay sinirlenen bir yapıya bürünebilir.

• Dikkat eksikliği ve öğrenme güçlüğü: Okul çağındaki çocuklarda dikkat dağınıklığı ve odaklanma sorunları görülebilir.

• Gelişim geriliği: Demir eksikliği, çocuğun motor ve bilişsel gelişimini yavaşlatabilir.

Tanı: Hasta hikâyesinin alımından sonra laboratuvar tetkikleri yapılır. Tam kan sayımı sonucunda çocuklarda yaş gruplarına uygun Hb (hemoglobin) değerinin altındaki değerler anemi olarak kabul edilir. Ayrıca kan demir ve depo demiri gösteren ferritin seviyesinin ölçülmesi ile demir eksikliği anemisi tanısı kesin olarak konulabilir.

Nedenleri: Beslenme ve Çevresel Faktörler

Çocuklarda demir eksikliği anemisi en sık; yetersiz beslenme, sosyo-ekonomik düzey düşüklüğü, iltihap ve parazit kaynaklı hastalıklar nedeniyle görülür.

• Yetersiz Beslenme: Bebeklerin beslenmesinde, doğumdan sonraki ilk 6 ay anne sütü yeterlidir. Sonrasında anne sütüne ek olarak demir yönünden zengin içerikli ilave gıdalara geçilmesi önerilir. İlk 6 ay anne sütü yerine mama ve inek sütü ile beslenenlerde daha fazla demir eksikliği anemisi oluştuğu gözlenmiştir. Bebekler için demir takviyeli mamalar, püre haline getirilmiş kırmızı et, yumurta sarısı ve baklagiller gibi gıdalar önemlidir.

• Sosyo-Ekonomik Düzey Düşüklüğü: Düşük gelirli ailelerde, demir yönünden zengin gıdalara ulaşım zorluğu, demir eksikliği anemisini artırabilir.

• Enfeksiyonlar ve Parazitler: Kronik enfeksiyonlar veya bağırsak parazitleri, demir emilimini bozarak veya kan kaybına yol açarak demir eksikliğine neden olabilir.

Korunma Yolları: En İyi Tedavi Önleyici Hekimliktir

Demir eksikliği anemisinin önlenmesinde beş temel uygulama önem taşır. Bu adımlar, hastalığın ortaya çıkmasını engellemek için proaktif bir yaklaşım sunar.

• Anemi Yaygınlık Oranının Saptanması: Toplumdaki anemi oranlarının belirlenmesi, risk altındaki grupları tespit etmeyi sağlar.

• Beslenme Eğitimi: Ebeveynlere, çocuklarının beslenmesinde demir yönünden zengin gıdaların önemini anlatan eğitimler verilmelidir.

• Proflaktik Demir Desteği: Dünya genelinde kabul edilen proflaktik demir desteği, en önemli koruma yöntemidir. Bebeklere verilen demir desteğine, doktorun önerdiği süre boyunca devam edilmelidir. 6 aylık bebekler üzerinde yapılan bir çalışmada, demir eksikliği anemisinin görülme sıklığının proflaktik demir desteği verilmesi ile %30 oranından %2 oranına düştüğü görülmüştür. Aynı araştırmada, proflaktik demir desteği alan çocukların 13. aydaki zihinsel ve fiziksel skorlarının yükseldiği tespit edilmiştir. Bu destek, özellikle 4. aydan sonra başlanarak 1 yaşına kadar devam ettirilebilir.

• Hastalık Kontrolü: Viral, bakteriyel ve parazit hastalıklarının kontrol altına alınması, demir emilimini etkileyen sorunları ortadan kaldırır.

• Besinlerin Demirle Zenginleştirilmesi: Bazı ülkelerde, temel gıdalar (ekmek, un gibi) demirle zenginleştirilerek toplumun genel demir alım seviyesi artırılmaya çalışılmaktadır.

Tedavi Yöntemleri ve Süreç

Demir eksikliği anemisi tanısı konulduğunda, tedavi süreci derhal başlatılmalıdır.

• Oral Demir İlacı: Tedavide kullanılan demir ilacı genellikle ağızdan verilir. İlaç, 24 aydan küçük çocuk ve bebeklere sabah beslenmesinden yarım saat önce tek doz olarak verildiğinde daha iyi tolere edilmektedir. İlacı süt ürünleri ile birlikte tüketmekten kaçınmak gerekir, çünkü süt ürünleri demir emilimini engeller.

• İlaç Kullanımına Dair İpuçları: Demir ilacı, dişlerin ve dışkının rengini geçici olarak değiştirebilir. Pipetle veya seyreltilerek verilmesi, dişlerdeki lekelenmeyi en aza indirebilir. İlaçların dışkıyı koyu yeşil veya siyah renge dönüştürmesi, ilacın emildiğinin normal bir işaretidir.

• Tedavi Süresi: Hastanın değerleri 2-4 hafta sonra normale döner. Fakat demir depolarının tamamen dolması için bir kaç ay tedaviye devam edilmelidir. Ebeveynlerin, çocuklarının iyi görünmeye başlamasına rağmen tedaviye devam etmeleri, tam bir iyileşme için kritik öneme sahiptir.

• Enjeksiyonla Tedavi: Bağırsakta emilim sorunu yaşayan veya oral ilacı tolere edemeyen hastalara, iğne ile kalçadan demir enjekte edilir. Bu, oral tedavinin mümkün olmadığı durumlarda uygulanan bir yöntemdir.

Sonuç olarak, çocuklarda demir eksikliği anemisi ciddi ancak önlenebilir ve tedavi edilebilir bir sağlık sorunudur. Ebeveynlerin bilinçli olması, beslenmeye dikkat etmesi, doktorun önerdiği demir takviyelerini düzenli kullanması ve belirtiler ortaya çıktığında vakit kaybetmeden bir uzmana danışması, çocuklarının sağlıklı bir şekilde büyümesi ve gelişmesi için en önemli adımlardır.