Somatizasyon Bozukluğu Nedir, Belirtileri Nelerdir?

Somatizasyon kelimesi, en basit ifadesiyle, sözel yoldan ifade edilemeyen veya dışa vurulamayan ruhsal sıkıntı ve gerilimlerin, kendini bedensel ağrılar, şikayetler veya fiziksel semptomlar şeklinde göstermesi olarak tanımlanabilir. Bu durum, kişinin birtakım bedensel yakınmaları olmasına rağmen, yapılan tüm ayrıntılı muayene ve tetkiklerin herhangi bir fiziksel hastalığa işaret etmemesi durumunda somatizasyon bozukluğu olarak adlandırılır. Bu kişiler için fiziksel şikayetler tamamen gerçek ve hissedilebilirdir, ancak tıbbi olarak bir açıklaması bulunamaz. Bu yüzden, hem hastalar hem de yakınları için son derece kafa karıştırıcı, endişe verici ve zorlayıcı bir süreç yaşanır. Bu psikolojik rahatsızlık, kişinin yaşam kalitesini ciddi şekilde düşürmekle kalmaz, aynı zamanda sosyal ve profesyonel ilişkilerini de olumsuz etkileyebilir.

Somatizasyon Bozukluğunun Tanı Kriterleri ve Klinik Görünümü

Daha çok kadınlarda görülen ve genellikle birkaç yıl veya daha fazla devam edebilen bu sorun, yaygın olarak bedenselleştirme bozukluğu olarak da bilinir. Bu teşhisin konulabilmesi için kişinin şikayetlerinin 30 yaşından önce başlamış olması ve belirtilerin sürekli bir endişe ve rahatsızlık kaynağı olması gerekir. Ayrıca, Amerikan Psikiyatri Birliği'nin tanı kılavuzuna göre, hastanın yaşamının çeşitli dönemlerinde aşağıdaki dört ana bulgunun mevcut olması şarttır:

• Gastrointestinal Sistemle İlgili En Az İki Bulgu: Mide bulantısı, şişkinlik, kusma, ishal, karın ağrısı gibi sindirim sistemi ile ilgili belirtiler. Hastalar, sık sık hazımsızlık, gaz sancısı veya ishal şikayetleri ile doktora başvurabilirler.

• Vücudun En Az Dört Yerinde Açıklanamayan Ağrılar: Başka bir hastalıkla ilişkilendirilemeyen, sürekli veya tekrarlayan ağrılar. Bu ağrılar genellikle göğüste, sırt bölgesinde, eklemlerde, kollarda veya bacaklarda hissedilebilir ve hastanın yaşamını işlevsel olarak kısıtlayabilir.

• Nörolojik Bir Bulgu: Felç, koordinasyon bozukluğu, denge kaybı, duyu kaybı (hissetmeme), yutma güçlüğü veya geçici körlük gibi nörolojik muayenede bulgu vermeyen, ancak hastanın hissettiği şikayetler. Bu belirtiler, hastanın büyük bir hastalık yaşadığına inanmasına neden olabilir.

• Bir Cinsel İşlev Bozukluğu: Cinsel isteksizlik, kadınlarda ağrılı adet görme (dismenore), adet düzensizlikleri veya erkeklerde ereksiyon ve boşalma sorunları gibi cinsel yaşamı etkileyen belirtiler. Bu sorunlar, kişisel ilişkilerde ciddi gerginliklere yol açabilir.

Somatizasyon bozukluğu yaşayan bireylere yapılan tıbbi testlerin sonuçları genellikle normal çıkar veya semptomları açıklayacak bir bulguya rastlanmaz. Bu durum, kişinin sağlığı hakkında yoğun endişe duymasına ve sürekli farklı doktorlara başvurmasına neden olur. Zira fiziksel sıkıntıları vardır, ancak "neyi olduğu" bir türlü anlaşılamamaktadır. Bu sorunu yaşayan insanların genellikle detaylı, abartılı ve dramatik cümlelerle söz ettikleri bedensel ağrıları, kendileri için tamamen gerçektir ve bazı fiziksel hastalıkların belirtilerine benzer. Ancak, hiçbiri fiziksel bir hastalıkla bağdaştırılamaz, çünkü bu semptomların kökeni psikolojiktir.

Görülme Sıklığı, Risk Faktörleri ve Altta Yatan Nedenler

Bu somatoform bozukluğu türünün toplum genelinde görülme oranı %0.1 ile %0.5 arasındadır. Eğitim ve sosyoekonomik seviyesi düşük olan kadınlar, bu bozukluğa daha çok yakalanma eğilimindedir. Erkeklerde daha az görülse de, görüldüğünde genelde daha dramatik bir seyir gösterir ve daha zorlayıcı semptomlarla kendini gösterebilir. Somatizasyon bozukluğunun çeşitli ve karmaşık sebepleri olabilir:

• Geçmiş Travmalar: Çocukluk veya yetişkinlik döneminde yaşanan ve çözümlenmemiş bir travma (örneğin; cinsel istismar, şiddet, ağır bir kayıp), beyinde yoğun miktarda stres birikmesine ve bu stresin bedensel ağrılar olarak dışa vurmasına yol açabilir. Vücut, zihnin başa çıkamadığı duygusal yükü fiziksel semptomlara dönüştürebilir.

• Psikolojik Rahatsızlıklar: Altta yatan bir psikolojik rahatsızlık (depresyon, anksiyete, panik bozuklukları gibi) kendini bu şekilde gösterebilir. Örneğin, derin bir depresyonun yol açtığı içine kapanma ve sürekli kendini dinleme hali, kişinin bedenine yönelik duyarlılığını artırabilir.

• Stresle Başa Çıkma Güçlüğü: Aşırı strese maruz kalan birinin zihni, bu unsurlarla baş edemeyecek hale gelince, "kaçış mekanizması" olarak stresi vücudun farklı noktalarına yönlendirebilir.

• Duygusal İzolasyon: Duygularını ifade etme güçlüğü çeken, içine kapanan ve sürekli kendini dinleyen bir kişi, fiziksel bir hastalığa bağlı olmayan ağrılar hissedebilir. Bu durum, aynı zamanda kişinin sosyal çevresinden de uzaklaşmasına ve daha fazla izole olmasına neden olur.

Tedavi ve Yönetim Yöntemleri

Hastalığın tedavisinde amaç, bireyin ağrılar ve diğer semptomlara rağmen olabildiğince normal bir yaşam sürmesini sağlamaktır. Altta yatan psikolojik bir hastalık veya travmatik bir olay olduğu tespit edilirse, öncelikle bunun tedavi edilmesi yoluna gidilir. Çoğunlukla ilaç tedavisi somatizasyon bozukluğunun birincil tedavi yöntemi değildir, ancak eşlik eden depresyon veya anksiyete gibi durumlar için gerekli görülebilir. Tedavinin ana odak noktası, psikoterapidir.

• Psikoterapi (Bilişsel Davranışçı Terapi - BDT): Bireyin fiziksel semptomlarına neden olan altta yatan psikolojik faktörleri anlamasına ve bu faktörlerle başa çıkma yöntemlerini öğrenmesine yardımcı olur.

• Fizik Tedavi ve Gevşeme Egzersizleri: Fiziksel ağrıları yönetmek için yoga, meditasyon, nefes egzersizleri ve masaj terapisi gibi yöntemler de destekleyici olarak kullanılabilir.

Somatizasyon Bozukluğunun En Yaygın Belirtileri

Bu probleme maruz kalanlar, çok çeşitli ağrılardan ve bedensel sorunlardan yakınabilirler. Aşağıdaki belirtilerin dışında farklı şikayetler de görülebilir:

• Mide-bağırsak hareketlerinde bozulma, kusma, bulantı, ishal ve karın ağrıları.

• Vücudun farklı bölgelerinde kramplar.

• Cinsel İşlev Bozuklukları: Cinsel isteksizlik, kadınlarda ağrılı adet görme, adet düzensizlikleri, erkeklerde ereksiyon ve boşalma sorunları.

• Tekrarlayan baş ağrıları, eklem ağrıları ve sırt ağrısı.

• Ellerde ve bacaklarda kasılmalar.

• Sürekli farklı yerlere geçen şiddetli ağrılar.

• Göğüste ağrı.

• Yeme ve tat alma duyularının bozulması.

Sonuç olarak, somatizasyon bozukluğu, kişinin yaşam kalitesini ciddi şekilde düşürebilen ve profesyonel yardım gerektiren bir durumdur. Bu belirtileri yaşayan kişilerin, altta yatan psikolojik nedenleri belirlemek ve uygun bir tedavi planı oluşturmak için mutlaka bir ruh sağlığı uzmanına danışmaları gerekmektedir. Erken teşhis ve doğru tedavi, bu bozukluğun etkilerini azaltabilir ve bireyin daha sağlıklı bir yaşam sürmesine yardımcı olabilir.